Muzeum Miejskie

Dom Wenkego (Wenkeův dům): perła architektury
z początków czeskiego modernizmu

Znaczenie Domu Wenkego w Jaromierzu w kontekście twórczości architekta Josefa Gočára

Architekt Josef Gočár (1880–1945), uczeń Jana Kotěry, był jedną z najważniejszych postaci czeskiej architektury pierwszej połowy dwudziestego wieku (między innymi był przewodniczącym stowarzyszania Mánes i profesorem AVU (Akademia Sztuk Pięknych)). Jego twórczość przeszła przez dość skomplikowany rozwój – od secesji przez modernizm, kubizm, tzw. styl narodowy aż do awangardowej architektury konstruktywizmu i funkcjonalizmu. Największym zainteresowaniem badaczy cieszą się oczywiście kubistyczne projekty i realizacje Gočára oraz jego twórczość w okresie międzywojennym. Niedoceniane i trochę na marginesie pozostają jego projekty z krótkiego okresu, wyznaczonego przez lata 1908–1910, czyli przed zainteresowaniem się kubizmem. Właśnie wtedy młodemu projektantowi udało się zrealizować budowle, które wyprzedziły swoje czasy o wiele lat.

Są wśród nich przede wszystkim dwa projekty – Instytutu Lutra (Lutherův ústav) w Hradcu Králové i projekt konkursowy sanatorium w Pradze-Podolí, a także trzy realizacje – betonowe schody do kościoła Marii Panny w Hradcu Králové, Dom Jarůška w Brnie i Dom Wenkego w Jaroměřu. Ta nadzwyczajna seria nastąpiła tuż po opuszczeniu przez Gočára pracowni projektowej swojego nauczyciela Jana Kotěry, gdzie pracował po skończeniu studiów w Szkole Przemysłowo-Artystycznej. Swój talent potwierdził już wtedy niezwykle interesującym projektem pawilonu na Jubileuszową Wystawę Izby Handlowej i Gospodarczej na praskich terenach targowych z 1908 roku (razem z J. Kotěrą, P. Janákiem i rzeźbiarzem J. Štursą). Rozległa drewniana budowla na planie litery „U” miała jeszcze drewnianą konstrukcję, ale jej frontowa elewacja była już w stylu ascetycznego modernizmu. Potem przyszła kolej na samodzielne prace, w których młody projektant świetnie wykorzystał nowe materiały konstrukcyjne: stal i żelazobeton. Proste i eleganckie studium Instytutu Lutra dla Hradca Králové oraz wczesnopurystyczne sanatorium podolskie, stworzone prawdopodobnie pod wpływem prac z kręgu Adolfa Loosa, nie zostały zrealizowane, ale kolejne budowle na szczęście doczekały się już realizacji. W nowych monumentalnych schodach w Hradcu doskonale zostały wykorzystane możliwości żelazobetonu, a ascetyczność budowli została złagodzona przez motyw metalowej lampy zawieszonej na łuku tworzącym ramy krajobrazu. Dom Jarůška w Brnie (niedawno odnowiony, niestety bez należytej staranności) w szczegółach zdradza wpływ Josefa Hoffmanna. Cztery znacznych rozmiarów, zwieńczone łukiem okna na centralnym wykuszu, wspieranym przez parę smukłych kolumn, wyróżniają się niezwykle oryginalnym wyglądem. Elewacja jest zakończona wyraźnym gzymsem koronowym. Inną wariacją na podobny temat jest też fasada Domu Wenkego, wzbogacona o pas okien na piętrze. Motyw, przejęty z amerykańskich i paryskich domów handlowych ma nie tylko znaczenie praktyczne. Sprawiająca wrażenie delikatnej dolna część fasady w interesujący sposób kontrastuje z górną partią, również zakończoną wyraźnym gzymsem, pod którym jest rząd okien górnego piętra oddzielonych żłobionymi, czarnymi kolumnami. Mistrzowskie jest też rozwiązanie wnętrza z optycznym połączeniem parteru i piętra okrągłym otworem. Gočár użył tu ponadto wielu prostych elementów, w tym połączenia szkła i betonu. Dekoracje ponownie są w stylu Hoffmana.

Żadna z kolejnych budowli Gočára nie osiągnęła już podobnego efektu. Interesująca jest prawie nieznana seria szkiców, przedstawiających fasady budynków, w stylu bliskim holenderskiemu neoplastycyzmowi, jakie powstały w latach wojny. Niedocenione są też młyny parowe w Pardubicach projektu Gočára. Epizod kubistyczny oznacza definitywne zerwanie z lekkimi, wręcz kruchymi budowlami w typie domów Jarůška lub Wenkego. Chyba tylko pierwszy z ówczesnych projektów – dom U Černé Matky Boží w Pradze (1911–1912) nie sprawia wrażenia ciężkiego, co jednak wynika z tego, że pierwsze prace nie były jeszcze pod całkowitym wpływem kubizmu, pozostawały zatem w zasadzie modernistyczne. Ostrosłupowe elementy pojawiły się dopiero w trakcie budowy drugiej wersji fasady z 1912 roku.

Międzywojenna twórczość Josefa Gočára odznaczała się skomplikowanym rozwojem, przechodząc od „stylu narodowego” budynku Legiobanki (Banku Legii Czechosłowackich) przez „holenderski” okres, reprezentowany przez budynek Oświaty Rolniczej (Zemědělské osvěty) w praskiej dzielnicy Vinohrady, szkoły w Hradcu czy czechosłowacki pawilon w Paryżu w 1925 roku, aż po ostrożny, ale mimo to trochę ociężały funkcjonalizm (np. wille na Babě w Pradze-Dejvicach). I dlatego prekubistyczny okres Gočára jest tak niezwykły i zasługuje, aby poświęcić mu więcej uwagi.

Historia firmy A. Wenke i syn w Jaroměřu

Nie udało im się jednak podtrzymać sukcesów hurtowni. W 1938 roku decyzją Sądu Rejonowego w Jaroměřu została zarządzona licytacja majątku firmy. Dom handlowy i sąsiedni budynek, w którym mieściły się biura i mieszkanie właściciela firmy, zakupiła Handlowa Kasa Pożyczkowa w Jaroměřu. Trzy lata później oba obiekty zyskała firma Polický – Rieker. W okresie protektoratu działał tu oddział niemieckiej firmy Mix & Genest Berlin. Usunięto wewnętrzne wyposażanie budynku i w znacznym stopniu zakryto malarskie zdobienia ścian i stropu. W 1945 roku Fundusz Odbudowy Narodowej urządził w budynku magazyn. W lipcu 1946 roku prawo własności nieruchomości przeszło na gminę Jaroměř. Firma A. Wenke i syn została wykreślona z rejestru handlowego 29 sierpnia 1950 roku. Od 1947 roku w dawnym domu handlowym swoją siedzibę ma Muzeum Miejskie. Na parterze i na pierwszym piętrze odbywają się wystawy czasowe, a na drugim piętrze mieści się galeria artystów pochodzących z Jaroměřa – malarza Josefa Šímy, medaliera Otakara Španiela i rzeźbiarza Josefa Wagnera.

Stała wystawa

artystów Josefa Šímy, Otakara Španiela i Josefa Wagnera

JOSEF ŠÍMA

Josef Šíma to jedna z wielkich postaci europejskiego malarstwa XX wieku. Urodził się w 1891 roku w Jaroměřu i do dziś stoi tu jego dom rodzinny. Ojciec Šímy był nauczycielem rysunku i malarstwa w tutejszej c.k. szkole rzemieślniczej, do której chodził na przykład również malarz František Kupka. Po skończeniu Akademii w Pradze w klasie Jana Preislera Josef Šíma studiował na politechnice w Brnie. W 1920 roku wyjechał do Francji, gdzie zamieszkał na stałe. Jednak nawet wówczas nie zerwał kontaktów z ojczyzną i jako członek grupy Devětsil uczestniczył w życiu artystycznym Czechosłowacji. W 1927 roku razem ze swoimi przyjaciółmi poetami założył grupę Le Grand Jeu, a w swojej twórczości skupiał się na uchwyceniu uniwersalnej jedności świata i życia człowieka. Senne krajobrazy Šímy lub mitologiczne alegorie przemawiają też jako wspomnienie artysty o kraju młodości. Znaczną część jego twórczości stanowiły prace ilustratorskie. Wystawione obrazy są wypożyczone z Galerii Narodowej w Pradze, wczesne dzieła pochodzą ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Jaroměřu.

Josef Šíma zmarł w 1971 roku w Paryżu. Popiersie malarza wykonała rzeźbiarka akademicka Vlasta Prachatická. W 1992 roku rzeźbę zainstalowano w miejscowym parku za szkołą, do której Josef Šíma chodził przed laty.

OTAKAR ŠPANIEL

W starej rodzinie konwisarzy Španielów w 1881 roku urodził się najstarszy syn – Otakar. Studiował w praskiej i wiedeńskiej Akademii, był uczniem znamienitego czeskiego rzeźbiarza J. V. Myslbeka. Podjął też kilka zagranicznych wyjazdów studyjnych. W 1919 roku został mianowany profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Pradze, a później został jej rektorem. Otakar Španiel jest uważany za założyciela czechosłowackiej szkoły medalierskiej – zaprojektował pierwsze czechosłowackie monety, stworzył liczne wspaniałe medale, plakiety i reliefy. Był jedną z czołowych osobistości rzeźbiarskiego neoklasycyzmu czeskiego. Poświęcił się twórczości pomnikowej i portretowej. Znaczna część spuścizny artystycznej Španiela jest przechowywana w muzeum w Jaroměřu. Na miejscowym cmentarzu znajduje się jego Pieta, na podstawie modeli wielkości jednej trzeciej rzeźby T.G. Masaryka, w drugiej połowie lat 90. zostały wykonane pomniki pierwszego prezydenta w Pardubicach, Prostějovie oraz w Pradze. Niestety w Jaroměřu nie udało się dotychczas odnowić pomnika prezydenta Masaryka autorstwa Španiela (zniszczonego dwukrotnie najpierw przez nazistów, a drugi raz przez komunistów).

Otakar Španiel zmarł w 1955 r. Pradze. Jego dom rodzinny został zburzony w 1883 roku, a na jego miejscu znajduje się płyta pamiątkowa z popiersiem rzeźbiarza autorstwa Milana Knoblocha.

JOSEF WAGNER

Był kontynuatorem dzieła swoich przodków, rzeźbiarzy i kamieniarzy, którzy w Czechach Wschodnich pozostawili wyraźne ślady swojej działalności podobnie jak jego dwaj bracia – Antonín i Václav. Urodził się w 1901 roku w Jaroměřu, studiował u Jana Štursy, Otakara Španiela, Otty Gutfreunda, jednak przez całe życie inspirował go geniusz rzeźbiarstwa barokowego Matthias Bernard Braun. Josef Wagner był jednym z głównych przedstawicieli nawiązującego do baroku nurtu w czeskim rzeźbiarstwie lat 30. XX wieku, dlatego nic dziwnego, że był też bardzo dobrym restauratorem dzieł dawnych mistrzów. W 1945 roku został profesorem Wyższej Szkoły Artystyczno-Przemysłowej w Pradze. Dzieła J. Wagnera są ozdobą wielu krajowych galerii, a kilka drobnych prac posiada również muzeum w Jaroměřu.

Josef Wagner zmarł w 1975 roku w Havlíčkův Brodzie. Jego dom rodzinny się nie zachował.

Godziny otwarcia i bilety

kwiecień, maj, czerwiec, wrzesień:
soboty, niedziele i święta od 10:00 do 16:00

lipiec i sierpień:
wtorek – niedziela od 10:00 do 17:00

Bilety wstępu:
dorośli: 30,00 CZK
dzieci, studenci, emeryci: 15,00 CZK

Wizyty poznawcze:

styczeń – listopad
wtorek – piątek: od 9:00 do 15:00

prosimy o wcześniejsze zamówienie

Ekspozycja historyczna w Josefovie
Riegerovo nám. 8, Jaroměř – Josefov

Ekspozycja historyczna znajduje się na drugim piętrze budynku dawnego Urzędu Aprowizacyjnego w Josefovie. Wejście do budynku oraz ekspozycji jest oznaczone na tablicy i panelu informacyjnym. Plac Riegerovo náměstí znajduje się zaledwie kilka kroków od wejścia do Bastionu I i korytarzy podziemnych twierdzy Josefov. Do twierdzy w Josefovie doprowadzą Państwa znaki informacyjne przy wszystkich trasach dojazdowych.

Współrzędne GPS: 50.3374608N, 15.9263325E

Wejście bez barier zapewnia dostępna winda, sama ekspozycja jest w pełni bezbarierowa.

Ekspozycja historyczna w Josefovie
Riegerovo nám. 8, Jaroměř – Josefov

Ekspozycja historyczna znajduje się na drugim piętrze budynku dawnego Urzędu Aprowizacyjnego w Josefovie. Wejście do budynku oraz ekspozycji jest oznaczone na tablicy i panelu informacyjnym. Plac Riegerovo náměstí znajduje się zaledwie kilka kroków od wejścia do Bastionu I i korytarzy podziemnych twierdzy Josefov. Do twierdzy w Josefovie doprowadzą Państwa znaki informacyjne przy wszystkich trasach dojazdowych.

Współrzędne GPS: 50.3374608N, 15.9263325E

Wejście bez barier zapewnia dostępna winda, sama ekspozycja jest w pełni bezbarierowa.

Nasi partnerzy